2024 – Page 200 – Dielli (2024)

Frano Kulli

Sado që është folur e shkruar këto vite këtu ndër ne, në mediume, në shkrimtari publicistike a në letërsi për At Anton Harapin (5janar 1888-pushkatuar me 14 shkurt 1946), me sugjerimin për ta parë e analizuar këtë figurë të rëndësishme të historisë kombëtare në gjithë kompleksitetin e saj, prap se prap historiografia jonë zyrtare, (që është ajo që ishte), ia ka dalë ta mbajë fort atë në krahun e “kolaboracionistëve”. Aspak pluhur nuk i është shkundë prej atij deklasimi që atij iu bë si antar i Regjencës (shtator 1943-nëntor1944); asnjë arsyetim a fakt që rri në anën tjetër të “damkës” së vënë nga rregjimi, nuk e çukit korracën e ngurtësuar të historianëve të formësuar si të tillë nën përkëdhelitë e sistemit politik të shkuar e të paliruar as edhe një nyje prej tij (Milo a Xhufi). Përkundrazi të ngritur e të ringritur në majat sundimtare të akademisë sot. Po edhe të tjerë pinjollëve ideologjikë të tyre, që shkencën e kanë mësuar dhe e ushtrojnë prap me porosi, si ideologji dyngjyrëshe, bardh e zi. Ku e bardha, për ta është vetëm epoka e ndritur e socializmës e trashëgimia e saj, pa ia nënshtruar aspak atë fakteve historike a të dhënave krahasimore me shembuj, me njerëz a sisteme të njëkohëshme. Për të mundësuar kështu nxjerrjen e deduksioneve sa më afër reales, asaj që ka ndodhur dhe për të shërbyer prej së vërteti historiografinë tonë kombëtare, aq fort të deformuar.

Këtë shërbesë të munguar, për rastin në fjalë, përtej këtyre pengesave të stisura refraktare e aspak pélëshuese, sipas meje e bën Nikollë Berishaj, studiues, përkthyes e shkrimtar “një nga përfaqësuesit më të spikatur të elitës sonë kombëtare sot në letrat shqipe”, siç e perifrazon atë Agron Tufa në parathënien e librit të tij: “Gjurmë që (nuk) heshten” , Art Club, Ulqin 2021.

Berishaj e bën këtë duke vënë në rrafsh krahasimor eksperiencat e dy prelatëve të njëkohshëm të Kishës katolike nga dy vende të Ballkanit; të pader Antonit, provincial i françeskanëve shqiptarë dhe Monsinjor Alojzije Stepinac, Arqipeshkëv i Zagrebit të Kroacisë. Prelatë të kishës, që koha, falë staturave të tyre shumë të spikatura në vendet respektive, i thërret të prijnë kauza të mëdha në vitet e luftës së dytë botërore. E për rrjedhojë aq të diskutueshme e të rrezikshme për vetvehten. Kështu, të dy u angazhuan me pjesmarrje aktive në organizime shtetrore të vendeve të tyre.

I pari, Stepinac, që nga viti 1937, kur krijohet shteti i pavarur kroat, shtet ky kuisling, i udhëhequr me ideologjinë naziste ai, i bindur se po shërben atdheun e vet, anon në bashkëpunimin me këtë shtet. Ani pse ky shtet i Pavarur Kroat renditet aleat aktiv i Rajhut të tretë që në ditën e krijimit me 10 prill 1941. “Po më akuzoni si armik i shtetit dhe pushtetit popullor, do të mbrohet më vonë, në gjyqin komunist jugosllav Stepinac. Më thoni, ju lutem, cili ishte pushteti për mua në vitin 1941 ? Athua ishte pushteti i Simonoviqit në Beograd, apo, siç e quani ju qeveria tradhëtare në Londer, apo ajo në Jeruzalem, apo e juaja në pyll, apo kjo në Zagreb ? Dhe për këtë, në tetorin e 1946 dënohet prej autoriteteve komuniste jugosllave me 16 vjet burg. Të cilat iu konvertuan në internim-dëbim, në vendlindje.

Kurse i dyti, pader Antoni ynë, me 13 shtator të 1943 emrohet antar i Këshillit të Naltë të Regjencës, përfaqësia shtetnore në Shqipërinë e pa shtet, lejuar prej gjermanëve pushtues si administrim lokal i shqiptarëve, ku brenda këtij bashkëpunimi me Rajhun e tretë ka me të një marrëveshje bashkëpunimi për një shtet të pavarur shqiptar, pavarësia e të cilit kishte rënë me kapitullimin e Italisë, rrëfehet kështu para popullit të vet, në çastin që e pranon detyrën e rregjentit: “…Tash sa kohë, publiku shqiptar ka pritë me ndie nji fjalë prej meje, megjithëse parashoh se do të kuptohem keq dhe do të komentohem ndoshta edhe mâ keq, due t’ia çoj në vend dishirin: due t’a thom fjalën t’eme. Më rren mendja se nuk ka zog shqyptari qi t’mendojë se unë e mora ket barrë per kulltuk, per interesë a per ndoj intrigë…a ndonji mani e emja qi më shtyni deri këtu.Edhe unë po ua vertetoj fjalen e po u thom se po: manija e Shqypnis’, po , qe ajo qi m’vuni dilemen: a me anarkista me bâ gjak, ase me hjekun dore prej çashtjes kombtare. Dhe mbasi shpirti nuk ma tha me bâ as njenen as tjetren, qeshë i shternguem ta zgjedhi njenen dysh: a të baj nji marrí tue e pranue ket zyre, ase të tregoj nji dobsi tue u largue. Vendova mâ mirë t’baj nji marri, ase, sikurse thonë ata shqyptarë qi duen me u ruejt të paster, deshta t’komprometohem”…Dhe për këtë, prej autoriteteve komuniste shqiptare dënohet me vdekje dhe pushkatohet me 14 shkurt 1946. Varr, nuk ka ende sot.

Në esenë e tij, autori Berishaj sjell në vëmendje:” Në disa letra të Stepinacit, që ia drejton Andrija Artukoviqit, ministrit të brendshëm të NDH(shteti i pavarur kroat), ai kërkon prej tij të ketë kujdes ndaj përfaqësuesve të racës hebreje të konvertuar në katolikë”. Këtu kufizohet Stepinac. Ndërsa Rregjenca shqiptare ku bënte pjesë pader Antoni dhe tre personalitete të tjerë, dy prej të cilëve, Lef Nosi e Maliq Bushati patën fatin e tij, nuk i miratoi ligjet raciste të kohës. E për pasojë Shqipëria qe i dyti shtet pas Danimarkës që nuk e dorzoi asnjë hebré në duart e nazistëve. Një akt që na bën krenar ne shqiptarëve. Po më shumë rrahin gjoksin udhëheqësit në rradhë. Edhe historianët e tyre të ledhatuar, gjithashtu. Në vend, që këta të fundit ta analizonin sipas metodologjisë shkencore aktin. Sesa t’i qëndronin ende besnikë të patundur porosisë së “udhëheqësit të Luftës” sipas së cilës: “eleminimi i klerit katolik ishte domosdoshmëri”. E po ta bënin këtë, një analizë të përimtë shkencore, me siguri do t’i shkundej vetvetishëm pluhuri i”kolaboracionistit” pader Antonit. Po edhe shumë të tjerëve, gjithashtu. Autori Berishaj, veçon edhe një fakt të anashkaluar e të heshtuar gjithëherë, të cilin ai e konsideron edhe si një shkak të dënimit kapital të rregjentëve e ndër to edhe të pader Antonit. “Për mendimin tim-thotë ai- ishte aprovimi dhe nënshkrimi i Statutit të Lidhjes së Dytë të Prizrenit, me 14 mars 1944”. Dihet që thelbi i këtij Statuti ishte bashkimi i të gjitha trojeve shqiptare, gjë të cilën nuk mund ta “kapërdinte” partia komuniste Jugosllave, protektoriati i së cilës mbi PKSh-në dhe “udhëheqësin e luftës” është i njohur e i vërtetuar, tashmë.

Të dy protagonistët patën ofertat e largimit prej vendeve të tyre, në prag mbarimit të luftës e të triumfit të komunistëve, kundërshtarë të të cilëve ata ishin. Asnjëri nuk e pranoi. Në kujtimet e tij Hermann Neubacher, i plotfuqishmi i Ministrisë së Jashtme gjermane, pohon se i ka dërguar aeroplanin e tij personal pader Antonit për ta tërheqë nga rreziku që i vinte prej forcave partizane. Aeroplani arrin në Rinas enkas për të. Po a e dini çka ban ai ?

-Unë do të ndaloj këtu, i thotë shoferit në Thumanë, ku kishte njerëz të familjes së tij.Ti shko se ke fëmijë me mbajt. Dhe aeroplani u kthye bosh nga kishte ardhë…

Me 29 nëntor 1952, Arqipeshkvi Stepinac, zgjidhet Kardinal, ofiqar shumë i lartë i Kishës Katolike. Dhe kumti i shkon në vendin e internimit, në vendlindje. Ndërsa prej vitit 1960 kur mbylli sytë, sarkofa*gu i Alojze Stepinacit gjëndet në Katedralen e Zagrebit, vend pelegrinazhi i vizituar prej mijëra e mijëra kroatëve. Alojzije Stepinac është shpallur i lumtur qysh në vitin 1998 nga Papa Gjon Pali i II dhe ka hyrë në procesin e të shpallurit Shejt.

Kurse padre Antoni ynë, i pushkatuar prej rregjimit ateist unikal në botë nuk hyn as në listën e 39 martirëve të Kishës që shpallet 68 vite më vonë, me 2014. Thua hartuesit e vëmendshëm të listës të jenë friguar se mos dogonisin (prekin, shqetësojnë) udhëheqësit e këtushëm? Apo historianët tanë të ledhatuar prej rregjimit, që, në shërbesë të njeri-tjetrit, me patjetër e duan tradhëtar ?!

Ndodhitë e njëkohëshme me personazhe të ngjashme të qëmtuara, ia kanë dhënë mundësinë studiuesit ekselent Nikollë Berisha, të ofrojë për lexuesin e interesuar, mundësi të reja arsyetimi drejt së vërtetës.Por më përtej edhe për strukturat shtetrore përgjegjëse, të bëjnë, sado vonë ka shkuar korigjimet e nevojëshme në drejtim të së vërtetës kaq gjatë të deformuar.

Nga Ramazan Çeka/

Takim tradicional i Shoqatës “Dukagjini” në Michigan.

Mbrëmja festive e “Natës së Bashkimit” të shqiptarëve, e organizuar nga Shoqata “Dukagjini” në Michigan, është kthyer tashmë në një festë tradicionale jo vetëm për dukagjinasit, anëtarë apo mbështetës të kësaj shoqate, por edhe për mbarë komunitetin shqiptaro – amerikan në Michigan të Shteteve të Bashkuara të Amerikës. Për 18-vite me rradhë, që nga data e themelimit të kësaj shoqate në vitin 2005, është bërë traditë që të organizohet “Nata e Bashkimit” apo e takimit, siç e prezantojnë zyrtarisht drejtuesit e shoqatës, e cila gjithnjë e më shumë po dëshmon për rëndësinë dhe vlerat që mbart kjo darkë solemne.

E menduar si një nevojë për të përmbushur objektivat dhe qëllimin për të cilin është themeluar kjo shoqatë, duke u pasuruar gjithnjë e më shumë ndër vite me vlera kulturore e humane, traditë dhe folklor, shpesh edhe për të mbledhur fonde për t’i dhënë një dorë mbështetje vëndlindjes, ky bashkim i ka kapërcyer të gjitha limitet për t’u quajtur vetëm një darkë rutinë e takimit të shoqatës, ndaj me të drejt sot në komunitet njihet si Darka e Bashkimit të Shqiptarëve.

Ky bashkim e hapi siparin e tij në orën 19.00 të mbrëmjes së 29-dhjetorit, në sallen e Kishës “Zoja Pajtore”, e cila prej dekadash është kthyer në strehë shpirtërore dhe vllazërore për gjithë shqiptarët.

Fjala e rastit dhe e mikpritjes, ashtu siç ka qenë tradit atje, në kullat e gurit në Malësinë e Dukagjinit, e mbajti i zoti i shtëpisë z. Ndue Ftoni, Kryetar i Shoqatës “Dukagjini” në Michigan, i cili ndër të tjera tha:

“Sonte këtë darkë do ta quaj darkë bashkimi e falenderimi, pasi sonte në këtë sallë jemi bashkue dukagjinas, malësorë, patriotë shqiptarë dhe intelektualë të shquar, drejtues shoqatash dhe ansamblesh, që punojnë e kontribuojnë me devocion për çështjen kombëtare.

Në këtë darkë dua të falenderoj të gjithë ata dukagjinas e jo vetëm, që punuan e kontribuan në vite për të mbajtur të gjallë frymën e bashkimit në këtë shoqatë, që ndihmuan e kontribuan në mbledhje fondesh për donacione, duke investuar në art, në kulturë, në infrastrukturë e në nevoja jetike në Dukagjin, Shkodër e këtu në Komunitetin Shqiptar të Michiganit.

Gjithashtu dua të falenderoj të gjithë ata dukagjinas që më kanë mbështet edhe mua si kryetar i shoqatës, në mbarvajtjen e punës organizative”.

Me shumë dashamirësi z. Ndue Ftoni falenderoi me përzemërsi të ftuarit dhe miqtë e ardhur nga larg, si dhe të gjithë të pranishmit, duke i cilësuar dhe vlerësuar për punën dhe kontributet e tyre në aktivitetet dhe fushat e tyre të jetës.

Në organizimin e Darkës së “Bashkimit” nga Shoqata “Dukagjini” në Michigan, një rol të rëndësishëm në mbarvajtjen e saj, pati edhe performanca e moderatorit të njohur nga Mirdita, studiuesit dhe akademikut Zef Pergega, i cili me shumë seriozitet dhe profesionalizëm, përcolli emocion dhe dinjitet tek të pranishmit.

Me një prezencë sa zyrtare, aq miqsore, përshëndeti të pranishmit edhe Av. Ervin Tinaj, Kryetar i Shoqatës “Kelmendi”, i cili si më i riu ndër këta drejtues, me fjalë të mirëpeshuara në mençurinë e malësorit, falenderoi organizatorët dhe përshëndeti të pranishmit me fjalë zemre.

Në takimin festiv të Shoqatës “Dukagjini” në Michigan, ishte i ftuar bashkë me Shoqërinë Kulturore – Artistike “RAPSHA NË MËRGIM”, z. Anton Junçaj, i cili në fjalën e tij përshëndetëse përcolli emocione të veçanta tek të gjithë të pranshmit.

Prezantimi i performancës së shkëlqyer i valltarëve dhe përshëndetja e tij, i dhanë nuanca patriotike dhe atdhetarie kësaj darke bashkimi, për çka vlerësohet nga i gjithë komuniteti si një malësor i traditës dhe i mikpritjes.

Në këtë darkë bashkimi u përkujtua edhe kёngёtari dukagjinas Prelё Marku, i cili me këngёn dhe zërin e tij, transmetoi nё komunitet, folkun burimor tё krahinёs, duke marrё pjesё dhe duke e shpalosur atë nё koncerte e aktivitete kulturore tё Diasporёs Panshqiptare.

Televizioni ACTV në Michigan transmetoi përmes një projektori një insert që tregoi vlerat e këtij këngëtari të paharruar.

Të ftuar në këtë mbrëmje bashkimi ishin edhe këngëtarët e mirënjohur të trevës së Dukagjinit, rapsodët Fran Kodra dhe Ndue Shytani.

Qendra e Artit dhe Kulturës Shqiptare me president Dr.Minella Kureta, e nderoi këngëtarin e paharruar Prelë Marku me një Mirënjohje, të cilën në emër të kësaj qendre e dorëzoj artisti Fran Kodra.

Viti 2023 ishte shpallur edhe Viti i Xhubletës, si një vlerë e çmuar, e cila u pranua në UNESCO.

Shoqata Kulturore “Xhubleta e Alpeve Shqiptare” e nderoi z.Ndue Ftoni me “Mirënjohje”, në vlerësim të punës dhe kontributit të tij, si një veprimtar i shquar për merita të jashtëzakonshme, jo vetëm në treven e Dukagjinit dhe të Malësisë së Madhe, ku ruhet e trashëgohet xhubleta, kjo pasuri materiale dhe shpirtërore e lokeve tona, në prehërin e së cilës është rritur edhe z.Ndue Ftoni, por edhe për ruajtjen e kësaj trashëgëmie, në Komunitetin e Shqiptarëve në Amerikë, si atdhetar e veprimtar, por dhe si përfaqsues i Shoqatës “Dukagjini” në mërgim.

Darka e Bashkimit shpalosi edhe një herë vlerat kulturore të Dukagjinit, të gërshetuara me këngë e valle tradicionale, si dhe vlerësime kontributesh për antarët dhe aktivistët patriotë shqiptarë.

Prof.Dr. Roland Gjini/

Osman Doraci është një personalitet i spikatur antikomunist elbasanas, që për fat të keq, ende nuk është shkruar për të, me përjashtim të disa dokumentave të botuara në shtypin periodik, lidhur me procesverbalet e hetimit të tij nga sigurimi i shtetit, të vitit 1949. Madje edhe në botimin Elbasani-enciklopedi emri i tij as nuk përmendet fare. Lindi në Elbasan në vitin 1921, në një familje me tradita patriotike. Kështu, një paraardhës nga trungu i tij familjar, Ahmet Doraci, përmendet si anëtar i këshillit drejtues të degës së Lidhjes Shqiptare të Prizrenit për Elbasanin, në vitin 1878.

Osman Doraci, pasi mbaroi Normalen e Elbasanit, në moshë fare të re, në vitin 1939, fillon punën si nëpunës në Ministrinë e Arsimit. Punën e filloi në kushtet e okupimit fashist të vendit, me pasionin për arsimin kombëtar, ashtu si shumë mësues patriotë elbasanas, që edhe pse në kushtet e pushtimit, ai ndjeu shqetësimin e vazhdimësisë së arsimimit kombëtar dhe të përhapjes më tej të shkollave shqipe, jo vetëm në Shqipëri, por edhe te shqiptarët në trojet e tyre jashtë Shqipërisë. U kujdes që kontigjentet e mësuesve të dalë nga Normalja të shpërndaheshin kudo, nga Jugu në Veri, madje edhe te shqiptarët e Kosovës dhe të Maqedonisë.

Pas vitit 1941, kur në vend filluan të krijohen organizatat dhe partitë politike, që në programet e tyre shpallën luftën kundër fashizmit, Osman Doraci, i shquar për qëndrimin e tij nacionalist, nuk u pajtua me programin e komunistëve, për këtë arsye ai u rradhit në organizatat nacionaliste. Nga kjo kohë e deri në fund të jetës së tij ai do të qëndrojë në pozitat e një antikomunisti të vendosur. Kështu, gjatë pushtimit italian ishte ndër të parët që u rendit në rradhët e Ballit Kombëtar, duke mbajtur lidhje tepër të ngushta me eksponentët kryesorë të saj në trevën e Elbasanit, me Lef Nosin, Venemin Delianën, Jorgji Zylfin, Nezir Muzhaqin, etj. Kjo organizatë e ngarkoi atë të merret me organizimin e rinisë së Ballit Kombëtar në trevën e Elbasanit. Mbështetësi kryesor i të riut Osman Doraci ishte Lef Nosi, i cili jo vetëm e ndihmoi për t’u punësuar në Ministrinë e Arsimit, por edhe e zgjodhi atë në vitet 1943-1944 shoqërues të Regjencës.

Aktiviteti i tij në rradhët e Ballit intensifikohet pas janarit të vitit 1944, pra pas riorganizimit të kësaj organizate, ku me dorëheqjen e kryesisë së vjetër drejtuar nga Vasil Andoni u zgjodh një kryesi e re, drejtuar nga Abaz Ermenji. Në fakt, duhet pranuar që pas tërheqjes së Vasil Andonit nga drejtimi i Ballit, komiteti qarkor i kësaj organizate për Elbasanin ra në dorë të Shefqet Vërlacit e partizanëve të tij, Shumë nacionalistë, edhe ballistë të Elbasanit nuk mund të pajtoheshin me qëndrimet e Vërlacit si kryeministër gjatë pushtimit iltalian. Gjithashtu një pakënaqësi në popull kishin ngjallur edhe veprimet ndëshkuese e të përgjakshme të Xhaf Balit, i cili njihej si krahu i djathtë i Vërlacit. Prandaj shumë nacionalistë në fillim të vitit 1944 u larguan nga rradhët e Ballit. Ndërsa Osman Doraci, edhe ky i pakënaqur për sa më sipër, nuk ndoqi rrugën e braktisjes, por vazhdoi punën për organizimin e rinisë balliste, tashmë në Tiranë, duke u kushtëzuar edhe nga puna si shoqërues i Lef Nosit, i cili ishte anëtar i Regjencës. Përzgjedhja që Lefi i bëri atij si shoqëruesi kryesor, është tregues i vlerësimit të Osman Doracit si patriot, nacionalist dhe antikomunist i vendosur dhe, njëkohësisht, si një njeri besnik.

Në muajt tetor-nëntor të vitit 1944, Osman Doraci, së bashku me Lef Nosin shtuan përpjekjet për të ndërgjegjësuar shqiptarët se pas largimit të Gjermanisë, Shqipëria duhej qeverisur nga nacionalistët dhe jo nga komunistët. Madje pas një mbledhje në Shkodër, në nëntor të vitit 1944, u vendos që në qytetet e Shqipërisë të krijoheshin forca të armatosura, për të mos lejuar depërtimin e qeverisë komuniste dhe, njëkohësisht, u shtypën trakte duke u shpërndarë në tërë vendin.

Kontributi më i madh patriotik i Osman Doracit qëndron në faktin që ai asnjëherë nuk u pajtua me komunizmin dhe sidomos me qeverisjen e Shqipërisë nga ata. Ndërkohë, në tetor të vitit 1944, komunistët kishin krijuar qeverinë e tyre në Berat dhe filluan përndjekjen dhe ekzekutimin e krerëve të organizatave nacionaliste. Të vënë përpara këtij revanshi, mjaft krerë të Ballit Kombëtar e të Legalitetit morën rrugët e largimit jashtë vendit. Një thirrje e tillë iu bë edhe Lef Nosit dhe Osman Doracit, por këta të dy, trimërisht vendosën të qëndrojnë në Shqipëri, duke u shprehur se nuk kanë bërë ndonjë gjë të keqe kundër vendit të tyre, madje gjykonte Lefi, edhe nëse do të na akuzojnë se kemi qenë të lidhur me gjermanin, e shumta do të na dënojnë 6 muaj burg, pasi ne nuk kemi bërë krime. Në fakt ndodhi e kundërta, mes të tjerëve që qëndruan në Shqipëri, në fund të vitit 1944, u arrestuan dhe u burgosën edhe Lef Nosi dhe Osman Doraci. Fati i personalitetit të spikatur Lef Nosi dihet, ai u pushkatua në vitin 1946, ndërsa miku i tij, Osman Doraci, pas dy vjet burgimi, lirohet në vitin 1946 për mungesë provash. Ky ishte burgimi i tij i parë. Pas daljes nga burgimi ai mbeti përjetë i survejuar nga organet e sigurimit të shtetit. Kështu, në arshivën e Ministrisë së Brendshme për të shihen akuza e epitete si “feminist”, si i “zgjuar por që nuk di të përdorë armën”. Kjo e fundit është sa cinike, nga njëra anë, aq edhe alibi për ta përjashtuar atë nga akuza si “kriminel”, nga ana tjetër.

Pasi u përpunua akuza e dytë, po për faje politike, arrestohet përsëri në vitin 1952, duke u dënuar kësaj rradhe me 15 vjet burgim. Në vitin 1964 lirohet nga burgu, por fletëlirimi i tij do të shoqërohet me fjalët se në burg ka mbajtur një “qëndrim shumë të keq”

Për pak vite punoi në profesione të rëndomta, duke u arrestuar për së treti në fund të viteve ’60-të po për faje politike. Pas daljes nga burgimi i tretë jetoi vetëm pak vite, në varfëri, dhe për më keq, i harruar, për më se 40 vjet, pavarësisht përkushtimit të tij sa ishte gjallë, për një Shqipëri të lirë e demokratike.

Prof.Skënder Asani/

Vepra kapitale e don Gaspër Gjinit “Ipeshkvia Shkup – Prizren nëpër shekuj”, tani vjen nën siglën e ITShKSh-së në Shkup, si një nga studimet më serioze për të kaluarën e lashtë të trojeve tona etnike.

Shkupi dhe Prizreni, edhe si qendra qytetërimi, edhe si qendra fetare kulturore, kanë qenë të njohura qysh herët dhe kanë vazhduar, me lëkundje, nëpër shekuj, për të mbërritur edhe në ditët tona. Për këtë arsye kjo vepër është sa historia e Ipeshkvisë Shkup – Prizren nëpër shekuj, po aq dhe historia e Dardanisë, e Kosovës dhe e disa viseve të Evropës Juglin­dore.

Ky studim në të vërtetë është teza e doktoratës së autorit Gjini, hartuar në latinisht dhe mbrojtur në Universitetin Papnor Urbaniana të Romës më 1968.

Vepra pati disa botime dhe ribotime në shqip dhe gjuhë të huaja, kryesisht nën kujdesin e shtëpisë botuese “DRITA” – Prishtinë, drejtuar nga miku ynë don Fatmir Koliqi, të cilin e falënderojmë pa masë për të drejtat autoriale që këtë vepër të ribotohet në Shkupin dardan.

Siç dihet, libri fillimisht ishte përkthyer prej kroatishtes nga Mirie Rushani, por ky ribotim i Institutit tonë vjen më i plotë, më i kuptueshëm dhe më i saktë, falë angazhimit të palodhshëm profesional – redaktorial të prof. dr. Anton Nikë Berishës, të cilit i shprehim mirënjohjet tona të thella.

Kjo vepër e veçant në fakt është edhe pjesë e projektit tonë shkencor-hulumtues mbi trevat lindore shqiptare, ku Ipeshkvia Shkup-Prizren ishte një kronikë e gjallë e argumentimit të autoktonisë dhe vazhdimësisë iliro-dardane-shqiptare në këto troje. Vet gjeografia dhe historia e kësaj Ipeshkvie është harta kulturore e shpirtërore e e piqendra e Dardanisë së dikurshme ku Shkupi jo vetëm ishte selia, por edhe porta e rëndësishme që lidhte civilizimet e lindjes dhe perëndimit.

Botimin e kësaj vepre e shoqëron pa dyshim entuziasmi shkencor për të vazhduar ribërjen e historisë mbi standardet që ngre ky botim i veçantë, kurse Instituti ynë do të vazhdojë përpjekjet titanike për ta rikonfiguruar trajtimin e të kaluarës sipas një dipotrie krejt objektive e të liruar nga ndikimet politike e idelogjike.

Artan Nati/

Pushteti tërheq ata që kanë më shumë gjasa ta abuzojnë me të dhe më pas i bën ata më të keq. Pra, si të ndalojmë së votuari për psikopatët narcisistë?

Autori Douglas Adams dikur shkroi për një planet në të cilin njerëzit sundohen nga të fortët e hardhucave. Ka një paradoks: planeti është një demokraci, njerëzit urrejnë hardhucat dhe janë më të shumtë në numër se ato dhe megjithatë hardhucat gjithmonë zgjidhen në krye. Rezulton se njerëzit votojnë për hardhucat për një arsye të thjeshtë: “Nëse nuk do ta bënin … hardhuca e gabuar mund të marrë pushtetin.”

Duket sikur ai planet është më afër Tokës dhe shumë më afër Shqipërisë në situatën në të cilën ndodhemi. Ne na pëlqen të urrejmë udhëheqësit tanë dhe ata shpesh e meritojnë urrejtjen tonë. Liderët tanë kryesorë të tranzicionit 30 vjeçar nuk bëjnë përjashtim dhe në rastin tonë ne zgjjedhim liderin e një partie(hardhucën më pak të rrezikshme) sepse kemi frikë se hardhuca tjetër (lideri i partisë tjetër) mund të marrë pushtetin. Ndërsa ne të tjerët ndiqnim rregullat që ata vendosën, ata vetë i thyen me paturpësi këto rregulla. Në fakt, në Shqipërinë e sotshme, sistemi ynë i qeverisjes i shpërblen ata që gënjejnë, mashtrojnë dhe përfshihen në zullume, përderisa ata përdorin fjalor demokratik dhe duke na i servirur me buzëqeshje mashtruese.

Përse ndodhemi në këtë situatë?: Ne mund të kemi alternativa më të mira dhe udhëheqës më të mirë. Por për të kuptuar se si, duhet të gjejmë përgjigjen e pyetjes: pse përfundojmë me këta njerëz në pushtet që nuk janë të aftë për të menaxhuar pa vjjedhur e mashtruar?

Së pari, pushteti është magnetik për njerëzit e korruptuar. Pothuajse kudo që shikonjmë, lloji më i keq i njerëzve tërhiqen nga fitimi i autoritetit mbi të tjerët. Kjo është veçanërisht e vërtetë për njerëzit me një koktej psikologjik veçanërisht shkatërrues siç janë makiavelizmi, narcisizmi dhe psikopatia.

Nuk besoj se është fare e vështirë të kuptosh se këta janë liderët tanë të pozitës, opozitës si edhe drejtuesit e bizneseve të korruptuara,, të cilët janë narcisistë makiavelianë, ndoshta me një dozë psikopatie. Në ekstremet, këta individë janë në mënyrë të paimagjinueshme shkatërrues.

Së dyti, pushteti tenton të korruptojë. Ka shumë studime që tregojnë se njerëzit e mirë dhe me qëllime të mira shpesh i nënshtrohen efekteve gërryese të pushtetit.

Së treti, ne u japim pushtet njerëzve të gabuar për arsye të gabuara. Pushteti është relacional dhe nuk mund të jesh lider pa ndjekës. Ne mund të dëshirojmë ta harrojmë, por shumë nga liderët që ne urrejmë më shumë, u zgjodhën me votë të lirë, të tillë janë Hitleri dhe Hugo Chavez, Rodrigo Duterte dhe Vladimir Putin duke mbërritur tek liderët tanë kryesorë si edhe drejtuesit e institucioneve të tjeraj. Ka arsye të ndërlikuara pse ne joshemi nga sharlatanët dhe njerëzit e fortë, me rrënjë në të kaluarën e lashtë të specieve tona. Psikologët evolucionarë argumentojnë se truri ynë nuk ka evoluar shumë që nga Epoka e Gurit, kur ndjekja e një gjuetari të fortë me shumë vetëbesim mund të ketë qenë një ide e mirë. Shoqëritë tona kanë ndryshuar rrënjësisht dhe kjo nuk është më një strategji e zgjuar, ndërkohë që truri i qënieve njerëzore nuk ka ndryshuar shumë.

Ajo që i bën këto tre tendenca toksike më interesante është se ato janë të njohura në të gjithë globin dhe përgjatë mijëvjeçarëve. Më e keqja është se, secila nga këto tendenca përforcon tjetrën, duke e komplikuar problemin. Njerëzit e korruptuar tërhiqen në mënyrë disproporcionale në pushtet, janë disproporcionalisht të aftë për të hapur rrugën e tyre drejt pushtetit dhe në mënyrë disproporcionale ka të ngjarë të kapen pas pushtetit pasi ta kenë marrë atë.

Si mund ta zëvendësojmë klasën tonë të korruptuar në pushtet me njerëz që nuk e duan pushtetin, por do ta përdorin atë me drejtësi?

Përgjigja qëndron në ndryshimin e sistemeve që qeverisin shoqëritë tona. Sistemet ose përshpejtojnë mundësinë e angazhimit të njerëzve të korruptuar në pushtet ose i ngadalësojnë ata. Ne nuk mund të ndalojmë disa prirje të lindura, por mund të bllokojmë më të këqijtë mes nesh që të marrin pushtetin, ose të paktën të kufizojmë dëmin që ata bëjnë pasi të arrijnë atje.

Sistemet e mira tërheqin njerëz të mirë dhe sistemet e kalbura tërheqin njerëz të kalbur. Njerëzit mund të kenë disa prirje shkatërruese kur bëhet fjalë për përdorimin e pushtetit, por ne mund t’i kundërshtojmë ato me reformat e duhura. Për shembull Danimarka dhe Shqipëria. Danimarka si një nga vendet më demokratike në botë ka ndërtuar një sistem të tillë që thith në qeveri dhe administratë publike njerëz të pakorruptuar dhe niveli i korrupsionit pothuajse është zero,ndërsa në Shqipëri sistemi egsistues dhe i manipuluar qëllimisht nga liderët tanë të korruptuar thith njerëzit e korruptuar dhe ka shance të ulëta që njerëit e ndershëm të mbijetojnë në këtë sistem.

Si fillim, ne nuk duhet të pranojmë të votojmë për kandidatë që zgjidhen nga kryetarët e partive pa asnjë meritë dhe pa kaluar në primare. Ne duhet të zgjedhim vetë përfaqësuesit tanë përndryshe do të udhëhiqemi nga njerëz inferior apo hajdutë ordinerë siç ndodh rëndom tek ne dhe lista vazhdon. A duhet të habitemi që megalomanët e etur për pushtet janë ata që janë më të etur për ta vënë veten përpara për të kërkuar pushtet?

Më mirë është të zgjedhim ata që do ta shihnin pushtetin si një barrë dhe jo si një thirrje.Thelbi jetësor i një demokracie është pjesëmarrja aktive e njerëzve. Nuk ka asgjë më demokratike sesa t’i ofrosh secilit qytetar një mundësi të barabartë për të udhëhequr. Nëse presim të shohim se kush ecën përpara, siç bëjmë shpesh në shoqërinë tonë, ne kemi vetëm veten për të fajësuar kur përfundojmë me një narcisist të etur për pushtet në krye.

Shkrimtari dhe komentatori politik amerikan William F. Buckley Jr thotë:”Unë do të pranoja më mirë të qeveriseshim nga 535 personat e parë në librin e telefonit se sa nga kongresi amerikan”. Kjo për shkak se njerëzit më të tërhequr nga pushteti janë zakonisht më pak të përshtatshëm për ta përdorur atë.

Nëse do të ketë një sfidë lidershipi, mbase ne duhet të krijojmë sisteme që prodhojnë lider jo të sigurtë, por të aftë sepse ne shpesh ngatërrojmë sigurinë me aftsinë. Përndryshe ne do të vazhdojmë të ngecim në planetin tonë absurd të Douglas Adams, të dënuar të jetojmë me vlerësimin e tij të mprehtë, por fatkeq: “Është një fakt i njohur që ata njerëz që duan më shumë të sundojnë njerëzit janë ata. më së paku të përshtatshëm për ta bërë këtë … kushdo që është në gjendje të bëhet president apo drejtues kryesor nuk duhet të lejohet në asnjë rast të bëjë këtë punë.”